โพธิจรรยาวตารของศานติเทวะ

ปริเฉทที่ ๖ ชื่อ กษานติบารมี

โพธิจรรยาวตารของศานติเทวะ ปริเฉทที่ ๖ ชื่อ กษานติบารมี

ในปริเฉทที่ ๖ ท่านศานติเทวะอธิบายถึง ขันติบารมี ที่มุ่งอธิบายถึงการสอนพระโพธิสัตว์ให้เป็นผู้หมั่นอบรมฝึกฝนจิตใจตน ให้ประกอบอยู่ด้วยความอดทนอดกลั้นต่อสภาวการณ์ต่าง ๆ
ไปสู่การปฏิบัติตามหลักโพธิสัตว์

ต้นฉบับจากโครงการ DSBC ปริวรรตเป็นไทยโดยโปรแกรมไทย-สันสคริปท์ เสียงจากโครงการ Bodhisvara ในส่วนคำแปลได้รับอนุญาตจากผู้แปลให้เผยแพร่โดย พระมหาวิชาญ กำเหนิดกลับ

[คลิกเพื่อเปิดเสียง]

บทแปล โพธิจรรยาวตารของศานติเทวะ ปริเฉทที่ ๖ กษานติบารมี (ขันติ)

1. การงานอันสุจริต ทานและการบูชาพระสุคตเจ้าทั้งปวงนั้นใดอันบุคคลได้บำเพ็ญมาแล้วหลายพันกัลป์ปฏิฆะย่อมทำลายซึ่งสิ่งทั้งปวงนั้น
2. บาปเสมอด้วยโทสะย่อมไม่มี ตบะเสมอด้วยความอดทนไม่มี เพราะฉะนั้น บุคคลพึงอบรมพอกพูนซึ่งความอดทนด้วยความเพียรพยายามโดยนัยต่าง ๆ เถิด
3. เมื่อลูกศรคือโทสะดำรงอยู่แล้วในจิตใจ ใจย่อมไม่ได้รับความสงบ ย่อมไม่ได้ซึ่งปีติและความสุข ย่อมไม่ถึงซึ่งความหลับ (และ) ย่อมไม่ถึงซึ่งความตั้งมั่น
4. โทสะนั้นย่อมบูชาซึ่งประโยชน์และความเคารพนับถือ ชนเหล่าใดได้อาศัยแล้วซึ่งโทสะนั้น แม้ชนเหล่านั้นก็ย่อมปรารถนาเพื่อจะฆ่าซึ่งโทสะนั้น อันเป็นสิ่งมีอำนาจ(และ) มีลักษณะทางอารมณ์อันเชี่ยวกราด
5. แม้มิตรสหายก็ย่อมหวาดกลัวต่อเขา ย่อมไม่ให้(โอกาส) และย่อมไม่คบหาสมาคม(กับเขา) โดยสรุป ความโกรธนั้นตั้งมั่นอยู่แล้วในจิตดวงใด จิตดวงนั้น ๆ ย่อมไม่มี(ความสุข)
6. ผู้ใดได้รู้จักศัตรูคือ ความโกรธว่า ศัตรูนั้นได้ก่อทุกข์อย่างนี้ๆ เป็นต้นแล้ว ฆ่าอยู่ซึ่งความโกรธเสียด้วยความพากเพียร ผู้นั้นย่อมมีความสุขทั้งในโลกนี้และโลกหน้า
7. เพราะการกระทำผิดและเพราะการทำลายซึ่งความปรารถนาอันเกิดขึ้นแล้ว ความโกรธซึ่งหยิ่งทะนงตน เมื่อได้รับอาหารจากจิตใจอันชั่วช้าแล้ว ก็จักฆ่าซึ่งข้าพเจ้าเสีย
8. ข้าพเจ้าจักทำลายอาหารของศัตรูนั้นเสีย เพราะความปรารถนาอื่นใดนอกจากการทำลายข้าพเจ้าย่อมไม่มีแก่ศัตรูนั้น
9. ข้าพเจ้าจะไม่ทำความยินดีให้ปั่นป่วนแปรเปลี่ยนเสีย แม้เพราะการมาถึงแห่งอารมณ์อันไม่น่าปรารถนาอย่างยิ่ง ความปรารถนาย่อมไม่มีแม้ในดวงจิตที่เลวทราม แต่กุศล(กลับ) จะเสื่อมหายไป
10. หากการแก้ไขรักษาได้มีอยู่แล ประโยชน์อะไรด้วยจิตใจที่ชั่วช้าจักมีในข้อนี้เล่า และหากการแก้ไขได้ไม่มีอยู่ประโยชน์อันใดแห่งจิตใจอันชั่วช้าจักมีในข้อนี้เล่า
11. ความทุกข์ยาก ความอับอาย ความหยาบกระด้างและความไร้ซึ่งเกียรติยศ ย่อมเป็นสิ่งไม่พึงปรารถนาทั้งแก่มิตรผู้เป็นที่รักและแก่ตัวข้าพเจ้าเอง แต่สำหรับศัตรูสิ่งนั้นพึงเป็นสิ่งตรงกันข้าม
12. บุคคลย่อมได้รับความสุขด้วยความยากลำบากยิ่ง แต่ความทุกข์ได้ตั้งมั่นอยู่แล้วโดยไร้ซึ่งเหตุผล และเพราะความทุกข์นี้เอง ความไม่มีสาระจึงมีอยู่แน่ะจิต เพราะฉะนั้น เจ้าจงแน่วแน่มั่นคงเถิด
13. เพื่อประโยชน์แห่งการหลุดพ้น ลูกน้อยของ ทุรคา (1) และกรณาฏะ (2) จึงได้อดทนต่อความทุกข์ทรมาน มีการเผาและการตัด (อวัยวะร่างกาย ) เป็นต้น โดยไร้เหตุผล ก็เพราะเหตุไรข้าพเจ้าจึงยังเป็นคนขี้ขลาดอยู่อีกเล่า

1 เป็นอีกชื่อหนึ่งของนางปารวตี ผู้เป็นพระชายาของพระศิวะ

2 ชื่อของวีรบุรุษผู้กล้าหาญคนหนึ่งในคัมภีร์มหาภารตะ

14. เพราะได้กระทำซ้ำแล้วซ้ำเล่า ย่อมไม่มีสิ่งใด ๆ เลยอันนับว่าเป็นสิ่งที่กระทำได้ยากดังนั้น ด้วยการกระทำซ้ำแล้วซ้ำเล่าซึ่งความทุกข์อันเล็กน้อย ความทุกข์อันใหญ่ย่อมเป็นสิ่งที่ข้าพเจ้าพึงอดทนไว้ได้
15. เพราะเหตุอะไร เจ้าจึงไม่เห็นซึ่งความเจ็บปวดทรมาน มีเหลือบยุง แมลง และความหิวกระหาย เป็นต้น และความทุกข์ทรมานมี โรคผื่นคันอันมากมาย เป็นต้น ซึ่งเป็นสิ่งอันไร้ประโยชน์เล่า
16. บุคคลไม่ควรกระทำความอ่อนแอ เพราะความหนาว ร้อน ฝน ลม การเดินทางความเจ็บป่วย การถูกกักขังและทุบตี เพราะมิฉะนั้น ความทุกข์จะเพิ่มขึ้น
17. บุคคลบางคนเมื่อได้เห็นเลือดของตน ย่อมก้าวล่วงเสียได้อย่างวิเศษ แต่คนบางคนเมื่อได้เห็นเพียงเลือดของผู้อื่น ย่อมถึงซึ่งอาการหน้ามืดวิงเวียน
18. สิ่งนั้นได้เกิดมาจากความเข้มแข็งหรือความอ่อนแอของจิตเล่า เพราะฉะนั้น บุคคลไม่พึงเอาชนะซึ่งทุกข์ด้วยกาย แต่ควรผ่านพ้นซึ่งทุกข์ทั้งหลายเสีย (ด้วยใจ)
19. บุคคลผู้มีปัญญาไม่ควรก่อกวนความสงบแห่งจิต(ให้ฟุ้งซ่าน) แม้ใน(เวลาเกิด)ความทุกข์(ขึ้นก็ตาม) เพราะว่า เขากำลังต่อสู้อยู่กับกิเลสทั้งหลาย และในการต่อสู้นั้นความทุกข์เป็นสิ่งที่หาได้ง่ายนัก
20. ชนเหล่าใดต้อนรับอยู่ซึ่งหมู่ศัตรูที่ทุบตีอยู่บนอกอย่างเต็มกำลัง (พวกเขา) ชื่อว่า ย่อมชนะศัตรูทั้งหลาย ชนเหล่านั้นเป็นผู้ชนะอย่างกล้าหาญ ส่วนพวกที่เหลือเป็นเพียงทาสของความตาย(เท่านั้น )
21. อนึ่ง เพราะการถูกก่อกวนของความทุกข์คุณธรรมความดีอื่น ๆ ย่อมเกิดมีขึ้นได้กล่าวคือ ความเสื่อมไปแห่งความมัวเมา ความเมตตากรุณาในสังสารวัฏ ความกลัวต่อบาปและความต้องการยินดีในชัยชนะ
22. ความโกรธในหมู่ชนผู้มี อารมณ์ฉุนเฉียว เป็นต้น ย่อมไม่มีแก่ข้าพเจ้า แม้ในผู้คนที่สร้างความทุกข์ยากให้มากมายก็ไม่มีอยู่เหตุอะไร ความโกรธในหมู่คนผู้มีสติสัมปชัญญะสมบูรณ์จักพึงมีด้วยเล่า เพราะแม้พวกเขาเหล่านั้นก็เป็นผู้มีความโกรธอยู่ในอารมณ์ความรู้สึกนึกคิด(เป็นเหตุปัจจัยเช่นเดียวกัน )
23. ความโกรธแม้บุคคลไม่ปรารถนาอยู่ย่อมเกิดขึ้นได้โดยพลการ ดุจเดียวกับความทุกข์ยากนี้แม้ใคร ๆ ไม่ปรารถนาอยู่ก็ย่อมเกิดขึ้นมาได้
24. เพราะคิดว่า ข้าพเจ้าจะโกรธล่ะ บุคคลจึงไม่โกรธตามความปรารถนาของตน และความโกรธย่อมไม่เกิดขึ้นเพราะตั้งใจว่า จะทำให้มันเกิดขึ้น
25. ความผิดและบาปชนิดต่าง ๆ เหล่าใดเหล่าหนึ่งมีอยู่สิ่งทั้งปวงนั้นย่อมเกิดขึ้นมาจากอำนาจแห่งเหตุปัจจัย แต่บุคคลย่อมไม่อาจจะรับรู้ได้ถึงความสัมพันธ์แห่งเหตุผลของตนเอง
26. ความคิดว่า ข้าพเจ้าจะเกิด ดังนี้ย่อมเป็นสิ่งที่ไม่เกี่ยวเนื่องสัมพันธ์กับเหตุปัจจัย และแม้ความคิดว่า ข้าพเจ้าได้เกิดแล้ว ดังนี้ก็ย่อมเป็นสิ่งที่ไม่สัมพันธ์กับสิ่งที่ได้เกิดขึ้นมาแล้วเช่นกัน
27. ได้ยินว่า สิ่งที่เป็นสสารปฐมภูมิ (1) อันน่าปรารถนา และสิ่งที่เรียกว่า อาตมัน (2) อันเป็นสิ่งที่บุคคลนึกคิดเอาเองได้ย่อมไม่อาจจะเกิดขึ้นได้เพราะความคิดว่า ข้าพเจ้าจะมีจะเป็น

1 Primary Matter หมายถึง สสารที่ยังไม่มีแบบและยังไม่มีการกระทำใด ๆ เลย หรือสสารที่อยู่ในสมรรถภาพอันบริสุทธิ์

2 หมายถึง อัตตาหรือตน (Self) มีสภาวะเป็นจิตหรือวิญญาณ มีลักษณะเที่ยงแท้ถาวรและมีสาระหรือเนื้อแท้ (Essence) อย่างเดียวกับพรหมัน ในคัมภีร์อุปนิษัทพรรณนาอาตมันไว้ 2 ลักษณะคือ ชีวาตมัน ได้แก่ปัจเจกชีพ (Individual Self) หรือปัจเจกวิญญาณ (Individual Soul) คือชีพหรือวิญญาณที่อยู่ในคนหรือสัตว์อีกลักษณะหนึ่งได้แก่วิญญาณสากล (Universal Soul) คือวิญญาณสากลโลกเรียกว่า ปรมาตมัน ซึ่งเป็นอันหนึ่งอันเดียวกับพรหมัน (Brahman)

28. จริงอยู่สิ่งที่มิเคยเกิดขึ้นมาแล้วนั้น ย่อมไม่มี ดังนั้น ใครพึงปรารถนาจะเป็นอีกเล่า และเพราะการถูกวัตถุกามครอบงำอยู่บุคคลจึงไม่ปรารถนาแม้ซึ่งการหยุดยั้ง (ในความอยาก)
29. และหากอาตมันเป็นสิ่งเที่ยงแท้ไร้ซึ่งเจตนา ไม่กระทำการเคลื่อนไหวใด ๆ เป็นประดุจท้องฟ้า แม้ในสภาวะที่ไม่ยึดติดอยู่ในระหว่างเหตุปัจจัย กิริยาของอาตมันซึ่งไม่เปลี่ยนแปลงนั้นจะพึงเป็นเช่นไร
30. ในเรื่องของอาตมัน อะไรเล่าเป็นผู้กระทำในขณะเวลาแห่งการกระทำอะไรเล่าที่คอยเชื่อมมันไปสู่การกระทำเมื่อความเกี่ยวพันตั้งอยู่บนพื้นฐานแห่งความเชื่อที่ว่า อาตมันเป็นผู้กระทำแล้ว ความสัมพันธ์ย่อมอยู่ที่ไหน(และ) มันมีความเกี่ยวเนื่องกันอย่างไรในระหว่างสิ่งทั้งสองนี้
31. ดังนั้น สรรพสิ่งทั้งหลายจึงตกอยู่ใต้อำนาจของสิ่งอื่น และแม้อำนาจอื่นนั้น ก็เป็นสิ่งที่ไร้อำนาจเช่นกัน เมื่อเป็นเช่นนี้บุคคลจะโกรธต่อสภาวะทั้งหลายซึ่งเคลื่อนไหวอยู่ได้อย่างไร เสมือนหนึ่งว่า กำลังโกรธอยู่ต่อสิ่งที่ถูกสร้างขึ้นมาจากอำนาจเร้นลับ ฉะนั้น
32. หากมีความคิดขึ้นว่า ใครย่อมสามารถห้ามซึ่งสิ่งใดได้แม้การห้ามเช่นนี้ก็เป็นสิ่งไม่สมควร แต่เพราะว่า สิ่งที่ไม่สมควรนั้นมีสภาพอันจริงแท้(ของหมู่สัตว์ที่อาศัยอยู่)การดับสิ้นไปแห่งทุกข์จึงเป็นสิ่งที่นึกฝันเอาได้
33. เพราะฉะนั้น แม้เมื่อบุคคลได้พบเห็นซึ่งศัตรูหรือมิตรผู้ประพฤติความไม่เหมาะสมแล้วรู้แจ้งชัดอย่างนี้ว่า เหตุปัจจัยของสิ่งนี้ย่อมเป็นเช่นนี้ๆ ดังนี้ก็จะพึงมีความสุขได้
34. แต่หากความสุขพึงเกิดขึ้นแก่สรรพสัตว์ทั้งหลายตามความปรารถนาของตนไซร้ความทุกข์ก็จะไม่พึงมีแก่ใคร ๆ ซึ่งเป็นผู้ไม่ปรารถนาความทุกข์ได้เลย
35. เพราะความประมาท สัตว์ทั้งหลายจึงเบียดเบียนอยู่ซึ่งตัวเอง ด้วยศัสตราทั้งหลายมีหนามเป็นต้น เพราะความโกรธ พวกเขาจึงมีความปรารถนาในสตรีที่หาได้ยากเป็นต้น ด้วยการทรมานทั้งหลาย มีการตัดขาดจากอาหาร เป็นต้น
36. บุคคลบางคนย่อมฆ่าตนเอง ด้วยการแขวนคอ ด้วยการกระโดดลงจากที่สูง ด้วย(การกิน ) อาหารที่เป็นอันตราย มีอาหารที่ผสมกับยาพิษเป็นต้น และด้วยการประพฤติในสิ่งซึ่งไม่เป็นบุญกุศล
37. เพราะถูกกิเลสครอบงำอยู่อย่างนี้พวกเขาจึงฆ่าอยู่แม้ซึ่งตนองอันเป็นที่รักยิ่ง ดังนั้นการงดเว้น (การฆ่า ) ในร่างกายของคนอื่น จะพึงมีได้อย่างไรเล่า
38. (หาก) ความเมตตาสงสารในหมู่ชนผู้ถูกกิเลสครอบงำทำให้อารมณ์เดือดพล่าน และผู้ซึ่งได้ผันแปรกลับไปในการฆ่าตนเอง มีอยู่เพียงอย่างเดียวเท่านั้น ความโกรธจะเกิดขึ้นได้อย่างไรเล่า
39. หากธรรมชาติของคนโง่เขลาทั้งหลาย เป็นสิ่งที่ก่อให้เกิดอันตรายแก่ผู้อื่นแล้วไซร้การโกรธ(ตอบ) ในเขาเหล่านั้น ย่อมเป็นสิ่งไม่เหมาะสมแก่ตัวเรา เหมือนกับ(การโกรธตอบ) ในไฟซึ่งเป็นธรรมชาติแห่งการเผาไหม้ฉะนั้น
40. อีกอย่างหนึ่ง ความโกรธนี้เป็นสิ่งที่จรมาชั่วขณะ สัตว์ทั้งหลายก็เป็นผู้น่ารักโดยธรรมชาติความโกรธนั้นจึงเป็นสิ่งไม่สมควรแม้โดยประการนั้น ดุจเดียวกับ(การโกรธตอบต่อ)อากาศซึ่งเต็มไปด้วยหมอกควันอันครุกครุ่นอยู่ฉะนั้น
41. หากบุคคลละทิ้งซึ่งศัสตรามีท่อนไม้เป็นต้นข้างหน้าเสียแล้ว โกรธอยู่ต่อสิ่งที่กระตุ้น(ให้โกรธ) แม้เขาก็ถูกความโกรธกระตุ้นแล้ว ขอความโกรธของข้าพเจ้าพึงมีในตัวความโกรธ(ของเขานั้น ) ย่อมเป็นสิ่งประเสริฐกว่า
42. แต่เก่าก่อน แม้ข้าพเจ้าเองก็ได้สร้างความทุกข์ยากเช่นนี้ไว้แก่สัตว์ทั้งหลาย ดังนั้นความทุกข์ยากนี้ย่อมเป็นสิ่งที่เหมาะสมแก่ข้าพเจ้า ผู้ซึ่งได้ทำอันตรายไว้แก่สัตว์ทั้งหลายนั่นแล
43. ศัสตราของเขาและร่างกายของข้าพเจ้า ย่อมเป็นมูลเหตุแห่งความทุกข์ยากทั้งสองอย่างเขายึดถือเอาซึ่งศัสตรา ข้าพเจ้าก็ยึดถือเอาซึ่งร่างกาย(เช่นนี้แล้ว) ข้าพเจ้าจะโกรธในที่ไหนได้เล่า
44. ความโกรธนี้เป็นธรรมชาติมีอารมณ์เดือดพล่าน มีลักษณะประดุจร่างกาย ไม่อาจต้านทานการกระทบกระทั่งได้อันข้าพเจ้าได้ยึดติดไว้แล้ว เพราะข้าพเจ้าเป็นผู้มืดมนอยู่กับความอยาก จึงได้ติดแน่นอยู่ในความทุกข์ยากนั้นแล้ว ข้าพเจ้าจักโกรธในที่ไหนได้เล่า
45. ข้าพเจ้าย่อมไม่ปรารถนาซึ่งทุกข์แต่ข้าพเจ้าปรารถนาอยู่ซึ่งสาเหตุแห่งทุกข์ข้าพเจ้าเป็นคนโง่เขลา ในเมื่อความทุกข์เกิดขึ้นมาจากความผิดพลาดของตัวเอง เพราะเหตุไร ข้าพเจ้าย่อมโกรธในสิ่งอื่นด้วยเล่า
46. ป่าไม้มีใบ(คม) ประดุจมีด และนกในนรกทั้งหลาย ล้วนเกิดขึ้นมาจากกรรมของเขาเองฉันใด ความทุกข์ยากนี้ก็ล้วนเกิดขึ้นมาจากกรรมของข้าพเจ้าเอง ฉันนั้น(เช่นนี้แล้ว)ข้าพเจ้าจะโกรธในที่ไหนได้เล่า
47. หมู่ชนผู้ประทุษร้ายในตัวข้าพเจ้า ล้วนเป็นผู้ถูกกรรมของข้าพเจ้าดลบันดานไว้นั่นเองเพราะพวกเขาจักไปสู่นรกทั้งหลาย ดังนั้น พวกเขาจึงถูกข้าพเจ้าเองทำลายแล้วมิใช่หรือ
48. เพราะอาศัยซึ่งเขาเหล่านั้น บาปจำนวนมากของข้าพเจ้าจึงถูกกำจัดอยู่ด้วยความอดทน แต่เพราะอาศัยข้าพเจ้า (พวกเขา) จึงไปสู่นรก เสวยทุกขเวทนาอยู่เป็นเวลานาน
49. ข้าพเจ้านั่นเองเป็นผู้ประทุษร้ายพวกเขา และเขาเหล่านั้นก็เป็นผู้มีอุปการะแก่ข้าพเจ้า เมื่อได้กระทำสภาพการณ์ให้ตรงกันข้ามแล้ว เพราะเหตุไร เจ้า (1) ซึ่งเป็นผู้มีความคิดชั่วช้า ย่อมโกรธอยู่อีกเล่า

1 หมายถึง จิต

50. หากคุณธรรมในจิตใจของข้าพเจ้ามีอยู่ข้าพเจ้าย่อมไม่ไปสู่นรก หากข้าพเจ้ารักษาไว้ซึ่งตนเองแล้ว การกระทำในเรื่องนี้ของพวกเขาจะพึงเป็นเช่นไร
51. หากข้าพเจ้าพึงกระทำการตอบโต้ไซร้พวกเขาก็จักไม่ได้รับการรักษาคุ้มครองเช่นกันและการประพฤติธรรมของข้าพเจ้าก็จะถูกตัดขาด ดังนั้น การบำเพ็ญตบะธรรมมาก็ย่อมฉิบหายไป
52. เพราะความที่(มัน) เป็นสิ่งไร้ซึ่งรูปร่าง ใคร ๆ จึงไม่สามารถจะฆ่าจิตใจได้ในทุก ๆ ที่แต่เพราะความผูกพันยึดแน่นอยู่กับร่างกาย จิตจึงถูกความทุกข์เบียดเบียนอยู่
53. การถูกดูหมิ่นเหยียดหยาม คำพูดที่หยาบคายและความเสื่อมเสียชื่อเสียงทั้งปวงนี้ย่อมไม่สามารถเบียดเบียนร่างกายได้แน่ะจิต เพราะเหตุไร เจ้าจึงโกรธอยู่กับสิ่งเหล่านั้นด้วยเล่า
54. ผู้ใดทำคนเหล่าอื่นไม่ให้เลื่อมใสในตัวข้าพเจ้า ผู้นั้นจักครอบงำซึ่งข้าพเจ้าได้อย่างไรเพราะข้าพเจ้าไม่ปรารถนาแล้วซึ่งสิ่งนี้ทั้งในชาตินี้และชาติหน้า
55. แม้ว่าสิ่งนี้ (1) จะเป็นสิ่งไม่น่าปรารถนาของข้าพเจ้า เพราะมันอาจก่อให้เกิดอันตรายแก่ลาภได้(ถึงอย่างนั้น) ลาภของข้าพเจ้าย่อมจะหมดสิ้นไปในที่นี้แต่บาป(กลับ) ดำรงอยู่อย่างมั่นคง

1 การดูถูกเหยียดหยาม คำพูดที่หยาบคายและการเสื่อมเสียเกียรติยศ

56. ความตายของข้าพเจ้าในวันนี้นั่นแล เป็นสิ่งประเสริฐกว่าการดำรงชีวิตอยู่เป็นเวลานานซึ่งเป็นสิ่งไม่เหมาะสมเลย เพราะแม้ว่า(ข้าพเจ้า) จะดำรงชีวิตอยู่เป็นเวลานานความทุกข์อันเกิดจากความตายย่อมมีอยู่แก่ข้าพเจ้านั่นเอง
57. บุคคลใดเสวยความสุขอยู่ในความฝันตลอดร้อยปี แล้วถูกปลุกให้ตื่นขึ้น และคนอื่น ๆซึ่งเป็นผู้มีความสุขชั่วขณะหนึ่ง แล้วตื่นขึ้น
58. ความสุขของบุคคลผู้ตื่นขึ้นแล้วแม้ทั้งสองนั้น ย่อมไม่มีอยู่มิใช่หรือ ข้อนั้นย่อมมีอุปมาดุจเดียวกันกับ(ความสุข) ในเวลาแห่งความตายของบุคคลผู้มีชีวิตอันยาวนานและสั้นเล็กน้อย ฉะนั้น
59. แม้ได้รับแล้วซึ่งลาภจำนวนมาก และเสวยความสุขอยู่เป็นเวลานาน ข้าพเจ้าผู้มีมืออันว่างเปล่าและ(อยู่อย่าง) อ้างว้างโดดเดี่ยว ประหนึ่งว่าถูกโจรขโมยปล้นไปอยู่ฉะนั้น
60. อย่างไรก็ตาม เพราะอาศัยลาภ ข้าพเจ้าผู้มีชีวิตอยู่จึงได้กระทำการกำจัดบาปและบำเพ็ญบุญ แต่ความเสื่อมสิ้นไปแห่งบุญและบาป ย่อมมีแก่บุคคลผู้โกรธอยู่เพราะประโยชน์แห่งลาภมิใช่หรือ
61. ข้าพเจ้าย่อมดำรงชีวิตอยู่เพื่อประโยชน์ใด หากประโยชน์นั้นย่อมพินาศไป ประโยชน์อะไรจักมีกับด้วยความเป็นอยู่เช่นนั้น ซึ่งกระทำแต่กรรมอันไม่งามเพียงอย่างเดียวเล่า
62. หาก(เจ้ารู้อยู่ว่า) ความโกรธย่อมทำหมู่สัตว์ให้พินาศไปได้ด้วยการกล่าวถ้อยคำอันด่างพร้อยมัวหมองเป็นต้น เมื่อเป็นเช่นนี้เพราะเหตุไร ความโกรธจักไม่เกิดขึ้นแก่เจ้า อันเป็นผู้กระทำความไร้ซึ่งเกียรติยศชื่อเสียงแก่คนอื่นด้วยเล่า
63. ความอดทนของเจ้าย่อมมีในบุคคลทั้งหลาย มีคนผู้ไม่มีความเลื่อมใส เป็นต้น เพราะถ้อยคำอันไม่น่าเลื่อมใสนั้นมุ่งกล่าวถึงผู้อื่น แต่ความอดทนในถ้อยคำทั้งหลาย มีถ้อยคำอันด่างพร้อย เป็นต้น ซึ่งผู้อื่นมุ่งกล่าวเพื่อกระตุ้นกิเลส(ของเจ้า) ให้เกิดขึ้น จึงไม่มีอยู่แก่เจ้าเล่า
64. ความโกรธในบุคคลผู้ทำลายและแช่งด่าอยู่ซึ่งพระพุทธรูป พระสถูปและพระสัทธรรมย่อมไม่สมควรแก่ข้าพเจ้า เพราะว่า อันตรายย่อมไม่เกิดขึ้นแก่บัณฑิตทั้งหลายมีพระพุทธเจ้าเป็นต้น
65. เมื่อได้พิจารณาเห็นซึ่งความเกิดขึ้นแห่งเหตุปัจจัย เหมือนในกาลก่อนแล้ว บุคคลควรห้ามซึ่งความโกรธในหมู่ชนผู้ประทุษร้ายอยู่ซึ่งครูอาจารย์และญาติสาโลหิตเป็นต้น ซึ่งเป็นที่รักที่ชอบใจเสีย
66. อันตรายของสัตว์ทั้งหลายที่ถูกกระทำขึ้นโดยสิ่งทั้งที่มีชีวิตจิตใจและไร้ซึ่งจิตใจ ย่อมเป็นสิ่งเที่ยงแท้แน่นอน แต่อันตรายนั้นบุคคลสามารถเห็นได้เฉพาะในสิ่งที่มีจิตใจเท่านั้นดังนั้น เจ้าจงอดทนต่ออันตรายเหล่านี้เสีย (ให้ได้)
67. เพราะความหลง บุคคลพวกหนึ่งจึงกระทำผิด แต่บุคคลพวกอื่นซึ่งเป็นผู้มีความหลงอยู่เช่นกันย่อมโกรธเคือง ในบรรดาบุคคลทั้งสองพวกนี้เราทั้งหลายจะเรียกซึ่งใครว่า เป็นผู้ไม่มีความผิด หรือจะเรียกใครว่า เป็นผู้กระทำผิดเล่า
68. เจ้าได้กระทำอย่างนี้ไว้ในครั้งก่อน ด้วยเหตุใด เหตุนั้น เจ้าจึงถูกคนอื่นเบียดเบียนอยู่เช่นนี้สรรพสิ่งทั้งหลายย่อมอิงอาศัยอยู่กับกรรมเสมอ ข้าพเจ้าหรือใครได้เป็นผู้กระทำการเปลี่ยนแปลงในเรื่องนี้เล่า
69. แต่เมื่อได้รู้แจ้งอย่างนี้แล้ว ข้าพเจ้าย่อมกระทำซึ่งความพากเพียรในบุญกุศลทั้งหลาย โดยประการที่สรรพสัตว์ทั้งหลายจักเป็นผู้มีจิตใจประกอบด้วยความเมตตาต่อบุคคลอื่น
70. เมื่อบ้านถูกไฟไหม้อยู่และไฟก็ลุกลามไปสู่บ้านหลังอื่น ๆ พัสดุทั้งหลายมีหญ้าเป็นต้นพึงติดอยู่ในที่ใด บุคคลควรกำจัดและนำไปเสียจากที่นั้น
71. ในกาลใด จิตใจถูกไฟคือความโกรธเผาไหม้อยู่เพราะการเกี่ยวข้องกันอยู่อย่างนี้ในกาลนั้น บุคคลควรกำจัดไฟคือความโกรธเสีย เพราะบุญกุศลของตนอาจถูกเผาไหม้ไปได้
72. หากบุคคลผู้ควรตาย เป็นผู้ถูกตัดมือแล้วหลุดพ้น(จากความตายนั้น) เขาเป็นผู้ชื่อว่าไม่เจริญหรือ หากบุคคลเป็นผู้หลุดพ้นแล้วจากนรกทั้งหลาย ด้วยความทุกข์ในโลกมนุษย์เขาย่อมชื่อว่าไม่เจริญอีกหรือ
73. ในวันนี้หากบุคคลย่อมไม่สามารถจะอดทนต่อความทุกข์เพียงเท่านี้ได้ดังนั้น เพราะเหตุไร เขาจึงไม่หักห้ามความโกรธอันเป็นมูลเหตุแห่งความทุกข์ในนรกเสียเล่า
74. ข้าพเจ้า(ต้องตก) อยู่ในนรกทั้งหลายตั้งพันครั้ง เพียงเพื่อประโยชน์แห่งความโกรธเท่านั้นเอง และสิ่งที่ข้าพเจ้าได้กระทำแล้วนั้น ข้าพเจ้ามิได้กระทำไปเพื่อเป็นประโยชน์ตนและประโยชน์ผู้อื่นเลย
75. แต่สิ่งนี้ย่อมไม่เป็นความทุกข์เช่นนั้นเลย และมันจักกระทำซึ่งประโยชน์อันยิ่งใหญ่ขึ้นได้ความยินดีในความทุกข์ยากที่ได้นำเอาซึ่งความทุกข์ของโลก(ให้หมดสิ้นไป) นั่นเองย่อมเป็นสิ่งประเสริฐในเรื่องนี้
76. หากคนเหล่าอื่นได้รับแล้วซึ่งความปลื้มปีติยินดีและความสุข เพราะสรรเสริญพลังอำนาจแห่งคุณธรรมแล้วไซร้แน่ะจิต เพราะเหตุไร เจ้าจึงไม่สรรเสริญพลังแห่งคุณธรรมนั้นแล้ว บันเทิงยินดีอยู่เช่นนั้นเล่า
77. ความปลื้มยินดีและความสุขของเจ้านี้เป็นสิ่งสมบูรณ์เป็นบ่อเกิดแห่งความสุข เป็นสิ่งอันประเสริฐสูงสุด เป็นเครื่องจูงใจคนอื่นไว้ได้และเป็นสิ่งซึ่งคุณธรรมทั้งหลายมิได้ห้ามปรามแล้ว
78. แต่หากความปลื้มยินดีและความสุขนี้ไม่เป็นที่ชอบใจอย่างนี้ว่า ความสุขมีอยู่แก่เขาเท่านั้น บุคคลจึงควรละทิ้ง(สินไหมรางวัล) ทั้งที่มองเห็นได้และมองเห็นไม่ได้เสีย ด้วยการงดเว้นการจ่ายค่าจ้างเป็นต้น
79. เมื่อเกียรติคุณของตนถูกคนอื่นกล่าวสรรเสริญอยู่เจ้าจงปรารถนาแม้ซึ่งความสุขแก่คนอื่นเถิด แต่เมื่อเกียรติคุณของผู้อื่นถูกกล่าวสรรเสริญอยู่เจ้าจงอย่าปรารถนาซึ่งความสุขเพื่อตนเอง(เท่านั้น ) เลย
80. เมื่อได้สร้างโพธิจิตให้เกิดขึ้นแล้ว ด้วยความปรารถนาความสุขแด่สรรพสัตว์ทั้งหลาย ในวันนี้เพราะเหตุไร เจ้าจึงโกรธอยู่ต่อสัตว์ทั้งหลายผู้ได้รับความสุขด้วยตัวเขาเองอีกเล่า
81. ได้ยินว่า เจ้าย่อมปรารถนาความเป็นพระพุทธเจ้า อันเป็นเครื่องบูชาของโลกทั้งสาม แด่สัตว์ทั้งหลาย แต่เมื่อได้เห็นซึ่งเกียรติยศและความเจริญของสัตว์เหล่านั้นแล้ว เพราะเหตุไร เจ้าจึงเร่าร้อนโกรธเคืองอยู่อีกเล่า
82. บุคคลผู้เลี้ยงดูอยู่ซึ่งญาติมิตรที่ท่านควรเลี้ยง ให้อยู่ซึ่งสมบัติอันมีค่ามากกว่า เมื่อได้(เห็น) ความเป็นอยู่ของหมู่ญาติ(ของเจ้าเช่นนี้) แล้ว เจ้าย่อมไม่ยินดีหรือ(เพราะเหตุไร)เจ้าจึงโกรธตอบอยู่อีกเล่า
83. ผู้ใดย่อมปรารถนาซึ่งการตรัสรู้ของสรรพสัตว์ทั้งหลายเหล่านั้น ผู้นั้นย่อมไม่ชื่อว่าปรารถนาอยู่หรือ ผู้ใดย่อมโกรธในความสุขสำเร็จของบุคคลอื่น โพธิจิตของผู้นั้นจักมีได้ ณ ที่ไหนเล่า
84. หากบุคคลไม่ได้รับสิ่งนั้นซึ่งสถิตอยู่ในเรือนของทานบดีแล้วไซร้แม้สิ่งนั้นก็จักไม่มีแก่เขาโดยประการทั้งปวง ประโยชน์อะไรด้วยวัตถุทั้งที่ผู้อื่นให้แล้วและยังมิได้ให้(จะพึงมีแก่เขาเล่า )
85. เพราะเหตุไร คนอื่นจึงเลือกละทิ้งซึ่งบุญ ความเลื่อมใสและคุณงามความดีของตนเสียเมื่อเขาได้ประสบอยู่แต่ก็ไม่ยอมรับ (สิ่งเหล่านั้น ) ขอเจ้าจงบอกเถิดว่า เพราะเหตุไร เจ้าจึงไม่โกรธ(ต่อเขาเหล่านั้น )
86. เจ้าย่อมไม่เสียใจถึงบาปที่เจ้าได้กระทำไว้แก่ตัวเองบ้างหรือ เจ้าจึงปรารถนาเพื่อที่จะกระทำการแข่งดีชิงชังกับคนเหล่าอื่น ซึ่งเป็นผู้ได้บำเพ็ญบุญไว้แล้ว
87. หากความไม่ชอบใจเกิดขึ้นมาจากศัตรูไซร้ประโยชน์อะไรด้วยความพอใจของเจ้าจะพึงมีอีกเล่า(ความไม่ชอบใจนั้น) จักไม่มีเพียงเพราะความปรารถนาของเจ้าและโดยการปราศจากเหตุผล
88. หากความสำเร็จย่อมมีได้ด้วยความปรารถนาเขาเจ้าไซร้ความสุขอะไรจะพึงมีแก่เจ้าในความทุกข์ยากนั่นเล่า แม้หากว่า ประโยชน์สุขจะพึงเป็นสิ่งไม่เหมาะสมแล้วไซร้ความสุขอะไร ๆ อื่น จะพึงมีจากประโยชน์สุขนั้นหรือหนอ
89. โดยที่แท้เบ็ดอันน่ากลัวนี้ถูกชาวประมงคือกิเลสจับยึดไว้แล้ว ดังนั้น ยมบาลคนเฝ้านรกทั้งหลาย เมื่อได้ซื้อท่านแล้วก็จักต้มท่านไว้ในหม้อ (ทองแดง)
90. คำสรรเสริญ เกียรติยศและความเคารพนับถือ(ของข้าพเจ้า) ย่อมไม่อาจทดแทนได้ทั้งในบุญกุศลและความมีอายุยืนยาว พละกำลังของข้าพเจ้าก็ไม่อาจทดแทนในความไม่มีโรคและในความสุขทางกายได้เลย
91. อนึ่ง (หาก) ประโยชน์สุขแห่งตนของบุคคลผู้มีปัญญา ผู้รู้แจ้งซึ่งประโยชน์สุขของตนเองพึงมีจากคำสรรเสริญเป็นต้นเหล่านั้นไซร้ความปรารถนาซึ่งความสุขอันเป็นไปในจิตใจพึงเป็นสิ่งที่พวกเขาควรส้องเสพ มีการดื่มสุรายาเมาและเล่นการพนันเป็นต้น
92. เพื่อประโยชน์แห่งเกียรติยศ เขาทั้งหลายก็ได้ทำลายเสียและทั้งยังได้ฆ่าเสียซึ่งประโยชน์สุขและตัวตนของตนเอง เพราะเหตุไร พวกเขาจึงได้ทำลายถ้อยคำทั้งหลายเสีย เมื่อความตายมีอยู่ความสุขนั้นจักมีแก่ใครเล่า
93. เมื่อคฤหาสน์ถูกทำลายเสีย เด็กย่อมร้องไห้ด้วยเสียงอันทุกข์ทรมาน ฉันใด จิตของตัวข้าพเจ้าเอง ก็จักตอบโต้ในเพราะการสูญสิ้นไปแห่งคำสรรเสริญและเกียรติยศ ฉันนั้น
94. คำพูดที่ว่า เขาย่อมสรรเสริญข้าพเจ้า ดังนี้ย่อมไม่ใช่มูลเหตุ(แห่งความพอใจ) เพราะมันเป็นสิ่งไม่มีความรู้สึกนึกคิด ถ้อยคำนั้นเป็นเพียงสาเหตุแห่งความพอใจยินดี เพราะ(ข้าพเจ้า ) คิดว่า ได้ยินว่า คนอื่น ๆ พอใจแล้วในตัวข้าพเจ้า ดังนี้
95. แม้เมื่อความพอใจยินดีนั้นมีอยู่ในบุคคลอื่นและในข้าพเจ้า ประโยชน์อะไรกับด้วยความยินดีพอใจของคนอื่นจักมีแก่ข้าพเจ้าเล่า ความสุขอันเกิดจากความยินดีนั้น ย่อมมีแก่เขาฝ่ายเดียว แม้ส่วนแบ่งอันเล็กน้อยจากความสุขนั้น ก็หาเกิดขึ้นแก่ข้าพเจ้าด้วยไม่
96. หากความสุขย่อมมีได้ด้วยความสุขของเขาแล้วไซร้ขอความสุขนั้นจงมีแก่ข้าพเจ้าในที่ทั้งปวงด้วยเถิด เพราะเหตุไร ในบรรดาความสุขทั้งหลาย ความสุขแม้สักอย่างหนึ่งจึงไม่มีแก่ข้าพเจ้า ด้วยการอาศัยความเลื่อมใสของผู้อื่นเล่า
97. เพราะฉะนั้น ความสุขใจอันเกิดขึ้นอยู่ในตัวตนเช่นนั้น ด้วยคิดว่า ข้าพเจ้าถูกเขาสรรเสริญแล้ว ความสุขใจที่เกิดขึ้นในตนเช่นนั้น ย่อมเป็นเพียงพฤติกรรมของเด็กอย่างเดียวเท่านั้น เพราะมันมิได้มีความสัมพันธ์กันเลย
98. ความสุขยินดีมีการสรรเสริญเป็นต้นเหล่านี้จักทำลายเสียซึ่งความปลอดภัยและความรังเกียจต่อทุกข์ในสังสารวัฏให้พินาศไปได้(นอกจากนี้) มันยังสร้างความริษยาและความโกรธให้สำเร็จผลในบุคคลผู้มีคุณทั้งหลายอีกด้วย
99. เพราะฉะนั้น คนเหล่าใดเกิดขึ้นมาเพื่อการทำลายซึ่งความสุขยินดีมีการสรรเสริญเป็นต้นของข้าพเจ้า คนเหล่านั้นย่อมชื่อว่า เป็นผู้ต้านทาน เพื่อประโยชน์แห่งการป่องกันการตกไปสู่อบายภูมิของข้าพเจ้ามิใช่หรือ
100. อนึ่ง หากเครื่องพันธนาการคือลาภและเกียรติยศชื่อเสียง เป็นสิ่งไม่เหมาะสมแล้วแก่ข้าพเจ้า ผู้ซึ่งปรารถนาความหลุดพ้น ความโกรธในหมู่ชนผู้ได้ปลดปล่อยข้าพเจ้าให้หลุดพ้นจากเครื่องผูกมัดเหล่านั้น จักมีแก่ข้าพเจ้าได้อย่างไรเล่า
101. อนึ่ง หากเครื่องพันธนาการคือลาภและเกียรติยศชื่อเสียง เป็นสิ่งไม่เหมาะสมแล้วแก่ข้าพเจ้า ผู้ซึ่งปรารถนาความหลุดพ้น ความโกรธในหมู่ชนผู้ได้ปลดปล่อยข้าพเจ้าให้หลุดพ้นจากเครื่องผูกมัดเหล่านั้น จักมีแก่ข้าพเจ้าได้อย่างไรเล่า
102. ความโกรธในบุคคลผู้มาเพื่อปิดประตู(แห่งความชั่ว) แก่ข้าพเจ้าผู้ปรารถนาที่จะเข้าไปสู่ความทุกข์ยาก จักมีอยู่แก่ข้าพเจ้าได้อย่างไรเล่า ประหนึ่งว่า พวกเขาเป็นผู้อันพระพุทธเจ้าทรงอนุญาตไว้แล้ว ฉะนั้น
103. บุคคลไม่ควรประกอบความโกรธไว้ในคนเหล่านั้น ด้วยคิดว่า เขาได้สร้างอุปสรรคขวากหนามแห่งบุญกุศลไว้แล้ว ตบะอันเสมอด้วยความอดทนย่อมไม่มี ดังนั้น บุคคลควรดำรงตนอยู่ในความอดทนนั้นมิใช่หรือ
104. อนึ่ง เพราะโทสะของตนเอง ข้าพเจ้าจึงมิได้กระทำความอดทนไว้ในที่นี้ดังนั้น เมื่อเหตุแห่งบุญกุศลได้ตั้งขึ้นแล้ว ตัวข้าพเจ้าเองที่ได้สร้างอุปสรรค(แห่งบุญนั้น ) ไว้แล้ว
105. หากคนใดคนหนึ่งไม่มีอยู่โดยเว้นจากคนอื่น และเมื่อผู้ใดมีอยู่บุคคลก็ย่อมรับรู้ได้(ว่า)ผู้นั้นนั่นเองย่อมเป็นสาเหตุของเขา ผู้นั้นจะถูกเรียกว่า เป็นอุปสรรคได้อย่างไรเล่า
106. อนึ่ง ยาจกผู้มีความปรารถนาซึ่งเกิดขึ้นในกาลอันเหมาะสม มิได้เป็นผู้สร้างอุปสรรคแห่งการบริจาคทานเลย และเมื่อการบำเพ็ญพรตอันบุคคลได้รับแล้ว ใคร ๆ ก็ย่อมไม่อาจจะเรียกชีวิตของนักบวชได้ว่า เป็นอุปสรรค(ของการบวช)
107. คนยากจนในโลกนั้นหาได้ง่าย แต่คนประพฤติผิดนั้นหาได้ยากนัก เพราะใคร ๆ ก็จะไม่ประพฤติต่อข้าพเจ้าซึ่งเป็นผู้มิได้กระทำผิด
108. ดังนั้น ชัยชนะอันไม่ประกอบด้วยความเพียรพยายามได้ตั้งขึ้นแล้ว เหมือนขุมทรัพย์(ตั้งขึ้นอยู่) ในบ้าน ฉะนั้น ศัตรูของข้าพเจ้าควรเป็นผู้ถูกข้าพเจ้าชื่นชมยินดี เพราะเขาเป็นสหายในการบำเพ็ญเพียรเพื่อการตรัสรู้(ของข้าพเจ้า )
109. เพราะฉะนั้น ทั้งข้าพเจ้าและเขาควรได้รับซึ่งผลแห่งความอดทนนั้น ผลประการแรกควรมอบให้แก่เขา เพราะว่าความอดทนเบื้องต้นมีขึ้นได้ก็เพราะเขา
110. (และหาก) ความตั้งใจที่จะให้สำเร็จผลในความอดทนย่อมไม่มีแก่เขา เหตุนั้น ข้าพเจ้าไม่ควรบูชาซึ่งศัตรูแม้พระสัทธรรมอันเป็นเหตุแห่งความสำเร็จและไร้(การยึดติด) ซึ่งความนึกคิด ข้าพเจ้าจะบูชาอยู่ได้อย่างไร
111. หากข้าพเจ้าไม่บูชาอยู่ซึ่งศัตรูด้วยความคิดว่า ความปรารถนาที่จะกระทำผิด ย่อมมีแก่เขาดังนี้ไซร้ความอดทนจะเกิดขึ้นแก่ข้าพเจ้าโดยประการอื่นได้อย่างไร เหมือนหมอเอ่ยถึงอยู่ซึ่งความสุข(จากการเป็นโรค) ฉะนั้น
112. ดังนั้น ความอดทนย่อมเกิดขึ้นแก่เขา ซึ่งเป็นผู้เข้าใจชัดถึงความปรารถนาในภยันตรายนั้นนั่นเอง ฉะนั้น เขานั่นเองได้ชื่อว่า เป็นมูลเหตุแห่งความอดทน ข้าพเจ้าควรบูชา(เขา)ประหนึ่งว่า บูชาพระสัทธรรมอยู่ฉะนั้น
113. ด้วยเหตุนี้พระผู้จอมมุนีเจ้าได้ตรัสไว้แล้วว่า อาณาจักรแห่งสรรพสัตว์ก็คือ อาณาจักรแห่งพระชินเจ้านั่นเอง ดังนั้น เพราะการบูชาซึ่งสรรพสัตว์และพระชินเจ้าเหล่านั้นนั่นเองสัตว์โลกจำนวนมากมายจึงได้บรรลุถึงฝังแห่งความสำเร็จแล้ว
114. เมื่อการแสดงธรรมของพระพุทธเจ้า เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นเสมอเหมือนกันแก่สรรพสัตว์และเหล่าพระชินเจ้าทั้งหลาย เพราะเหตุไร การประพฤติความเคารพในพระชินเจ้าทั้งหลาย มีอยู่(แต่) ไม่มีความเคารพในสรรพสัตว์ทั้งหลายเล่า
115. ความยิ่งใหญ่แห่งความปรารถนาย่อมไม่มีในตนเอง แต่ผลของมันยังมีอยู่และด้วยเหตุนี้ความเป็นผู้มีจิตใจกว้างขวางของสรรพสัตว์ทั้งหลายจึงเป็นสิ่งเสมอกัน เหตุนั้น พวกเขาย่อมเป็นผู้เสมอกัน (มิใช่หรือ )
116. สิ่งใดประกอบด้วยไมตรีจิต และเป็นสิ่งที่ควรบูชา สิ่งนั้นก็คือความเป็นผู้มีจิตใจกว้างขวางของสัตว์นั่นเอง บุญใดย่อมมีได้ด้วยความเมตตากรุณาของพระพุทธเจ้า บุญนั้นก็คือความมีพระหฤทัยอันยิ่งใหญ่ของพระพุทธเจ้านั่นเอง
117. เพราะฉะนั้น สัตว์ทั้งหลายย่อมมีความเสมอภาคกันกับพระชินเจ้าทั้งหลาย เพราะอาศัยเศษส่วนซึ่งได้รับมาจากพระธรรมของพระพุทธองค์แต่สัตว์บางพวกนั้น ย่อมไม่เสมอกันกับพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ซึ่งทรงมีมหาสมุทรคือคุณธรรมอันไม่มีที่สิ้นสุด
118. หากแม้เศษเสี้ยวแห่งคุณธรรมของหมู่ชน ผู้มีราศีอันเป็นเอกในคุณสาร อันใคร ๆมองเห็นได้อยู่แม้โลกทั้งสามก็เป็นสิ่งไม่สมควร เพื่อจะบูชาบุคคลเช่นนั้น
119. แต่ความประเสริฐอันเป็นส่วนที่เกิดขึ้นมาจากพระธรรมของพระพุทธเจ้า บุคคลย่อมพบเห็นได้ในสัตว์ทั้งหลาย เพราะการพิจารณาซึ่งส่วนสำคัญนี้การบูชาสัตว์ทั้งหลายจึงเป็นสิ่งที่ควรกระทำ
120. อีกอย่างหนึ่ง พัสดุอะไรพึงมีแก่พวกพ้องผู้ไม่ปิดบังซ่อนเร้นทั้งหลายและแด่พระพุทธเจ้าทั้งหลาย ผู้ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณอันหาประมาณมิได้เมื่อได้เสียสละซึ่งประโยชน์สุขของตนแก่สัตว์ทั้งหลายแล้ว ผลตอบแทนอะไร ๆ อื่นจะพึงมีอีกเล่า
121. บุคคลพึงทำการตอบแทนซึ่งประโยชน์สุขแก่สรรพสัตว์เหล่านั้น ซึ่งเป็นผู้ได้ประทุษร้ายร่างกาย (และ) เข้าไปสู่นรกอเวจี แม้ว่า(จะมี) ภยันตรายอันยิ่งใหญ่(แต่) กรรมอันดีงามทั้งปวงก็ถูกพวกเขาประพฤติไว้แล้วเช่นกัน
122. ในขณะที่พระพุทธเจ้าทั้งหลาย ผู้ทรงเป็นนายของข้าพเจ้าเอง มิได้ทรงใส่ใจถึงประโยชน์ใด ๆ(อันมีอยู่) ในพระองค์เอง ข้าพเจ้าจะกระทำความหยิ่งยโส(เพียงอย่างเดียว) แต่ไม่กระทำความเป็นทาสผู้ซื่อสัตย์ในเจ้านายเหล่านั้นได้อย่างไร
123. เมื่อความสุขมีอยู่แก่สัตว์เหล่าใด พระผู้จอมมุนีทั้งหลายย่อมถึงซึ่งความสุข เมื่อความทุกข์ยากมีอยู่แก่สัตว์เหล่าใด พระองค์ทั้งหลายก็จักเข้าไปสู่ความทุกข์ยาก(เช่นกัน ) ความยินดีปรีดาของพระผู้จอมมุนีทั้งปวงย่อมมีขึ้นได้จากความยินดีของสัตว์ทั้งหลายเหล่านั้น ในบรรดาภยันตรายเหล่านั้น (ภัยทั้งปวง) ได้ถูกพระมุนีเจ้าทั้งหลายทรงทำลายให้ย่อยยับแล้ว316
124. ความยินดีด้วยความใคร่ทั้งปวง ย่อมไม่มีแก่บุคคลผู้ถูกไฟแผดเผาอยู่โดยรอบ ฉันใดแม้เมื่อความทุกข์ยากของสัตว์ทั้งหลายยังมีอยู่อุบายแห่งความยินดีปรีดาย่อมไม่มีแด่พระผู้ทรงพระเมตตาทั้งหลาย ฉันนั้น
125. ดังนั้น ด้วยความทุกข์ยากที่เกิดขึ้นแล้ว ความทุกข์อันใดถูกข้าพเจ้ากระทำไว้แล้วแด่พระผู้ทรงพระมหากรุณาธิคุณทั้งปวง บัดนี้ข้าพเจ้าจะขอประกาศซึ่งบาปนั้น ขอพระผู้จอมมุนีทั้งหลาย ผู้ทรงมีความทุกข์ทรมาน จงอดโทษ(ข้าพเจ้า ) ด้วยเถิด
126. บัดนี้ด้วยความจงรักภักดีต่อพระตถาคตเจ้าทั้งหลาย ข้าพเจ้าขอถึงซึ่งความเป็นทาสในโลกด้วยตนเองโดยสิ้นเชิง ขอหมู่ชนทั้งหลายจงวางเท้าไว้บนศีรษะของข้าพเจ้า หรือจะประทุษร้ายเข่นฆ่า(ข้าพเจ้า) ก็ตาม ขอพระผู้ทรงเป็นที่พึ่งของโลกได้โปรดยินดีปรีดาด้วยเถิด
127. ด้วยว่า โลกทั้งปวงนี้ถูกพระพุทธเจ้า ผู้ทรงมีพระมหากรุณาคุณเหล่านั้น ได้ทรงครอบครองไว้แล้ว ความสงสัยจึงไม่มีอยู่พระนาถเจ้าทั้งหลายได้ทรงเห็นแล้วซึ่งสัตว์เหล่านั้น โดยรูปของสัตว์มิใช่หรือ ดังนั้น เพราะเหตุไร บุคคลจึงไม่เคารพนับถืออยู่อีกเล่า
128. สิ่งนี้เอง (1) เป็นความโปรดปรานยินดีของพระตถาคตเจ้า สิ่งนี้เองคือความสำเร็จแห่งประโยชน์สุขของพระองค์สิ่งนี้เองเป็นการทำลายความทุกข์ของสัตว์โลกให้หมดไปดังนั้น ขอคำอธิฐานนี้แล จงมีแก่ข้าพเจ้าด้วยเถิด

1 ความเคารพนับถือในสรรพสัตว์ทั้งหลาย

128. เหมือนราชบุรุษพวกหนึ่งได้ประพฤติผิดต่อมหาชน มหาชนผู้มองเห็นการณ์ไกล ย่อมไม่สามารถจะทำการโต้ตอบได้ฉะนั้น
129. เพราะว่า ราชบุรุษนั้นมิได้อยู่เพียงผู้เดียว อำนาจของพระราชาก็เป็นอำนาจของเขา ดังนั้นบุคคลไม่ควรเคารพบูชาซึ่งคนผู้มีอำนาจชั่ว (และ) ได้ประพฤติผิดต่อคนใดคนหนึ่งไว้
130. เพราะเหตุว่า ยมบาลในนรกและพระผู้ทรงมีพระกรุณาคุณ เป็นพลังอำนาจของเขา ดังนั้นบุคคลควรยังสัตว์ทั้งหลายให้เคารพบูชา(เขา) เหมือนหนึ่งว่า ข้าราชบริพารเคารพนับถืออยู่ซึ่งพระราชาผู้มักพิโรธจัด ฉะนั้น
131. พระราชาผู้มักพิโรธแล้ว จะพึงกระทำความทุกข์ไว้ในนรกได้อย่างไร ก็ในเมื่อ(ความทุกข์ยากในนรกนั้น) ถูกเสวยอยู่โดยบุคคลผู้ได้สร้างความเศร้าโศกไว้แก่สัตว์ทั้งหลายแล้ว
132. พระราชาผู้ทรงยินดีโปรดปรานแล้ว จะพึงพระราชทานความเสมอภาคในความเป็นพระพุทธจ้าได้อย่างไร เพราะว่า (ความเสมอภาคในความเป็นพระพุทธเจ้านั้น ) ถูกรับรู้อยู่โดยบุคคลผู้ได้สร้างความสุขไว้แก่สัตว์ทั้งหลายแล้ว
133. หากบุคคลพึงเป็นบ่อเกิดแห่งความเคารพบูชาในสัตว์ทั้งหลายไซร้ความเป็นพระพุทธจ้าก็จักมีขึ้นได้เพราะเหตุไร เจ้า(จิตใจ) จึงไม่เห็นอยู่ซึ่งความเจริญรุ่งเรือง เกียรติยศและตำแหน่งอันดีในโลกนี้เล่า
134. เมื่อท่องเที่ยวอยู่ในสังสารวัฏ บุคคลผู้มีความอดทนย่อมได้รับซึ่งความสง่างาม ความไม่มีโรค ความปราโมทย์ยินดีและชีวิตอันยืนยาว(ประหนึ่งว่าได้รับอยู่) ซึ่งความสุขของพระเจ้าจักรพรรดิอันกว้างใหญ่ไพศาล ฉะนั้น

อ้างอิง (Reference)

Audio Source: 
http://www.bodhisvara.com/

Text Source: 

http://www.dsbcproject.org/node/4812

Text Version: 

Devanāgarī

Input Personnel: 

DSBC Staff

Input Date: 

2005

Proof Reader: 

Miroj Shakya

Supplier: 

Nagarjuna Institute of Exact Methods

Sponsor: 

University of the West

อ้างอิง

1. Digital Sanskrit Buddhist Canon, 2013, Bodhicaryāvatāra [Online], Available: http://www.dsbcproject.org[2016, May 26].

2. BODHISVARA, 2013, Śāntideva’s Bodhicaryāvatāra [Online], Available: http://www.bodhisvara.com/[2016, May 26].

3.พระมหาวิชาญ กำเหนิดกลับ, 2549, การศึกษาเชิงวิเคราะห์คัมภีร์โพธิจรรยาวตาร , วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิตสาขาวิชาภาษาสันสกฤต ภาควิชาภาษาตะวันออก มหาวิทยาลัยศิลปากร หน้า ภาคผนวก ข คัมภีร์โพธิจรรยาวตาร ฉบับแปล

อ่านเอกสารตัวเต็มจากสำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยศิลปากร
http://www.thapra.lib.su.ac.th/objects/thesis/fulltext/thapra/PhramahaVichan_Kamnerdklab/Fulltext.pdf