หลักฐานทางโบราณคดีที่ปรากฏพระนาม พระอมิตาภพุทธเจ้า ในฝ่ายมหายาน ที่เก่าแก่ที่สุด เท่าที่ค้นพบในปัจจุบัน

เมื่อเดือนสิงหาคม ค.ศ. 1977 พบจารึกจากการขุดค้นที่ โควินท์นคร (Govindnagar) ในเขตชานเมืองทางตะวันตกของเมืองมถุรา รัฐอุตตรประเทศ อินเดีย เป็นจารึกที่ฐานพระพุทธรูป ซึ่งองค์พระพุทธรูปได้เสียหายไป ปรากฎวันเดือนปีที่ระบุในจารึก คือ

วันที่ 26 เดือนที่ 2 แห่งฤดูฝน ปีรัชศกพระเจ้าหุวิษกะที่ 26 (มหาราชสฺย หุเวษฺกสฺย สํ ๒๖ ว ๒ ทิ ๒๖ ) หรือ บางท่านว่าเป็นการนับต่อศักราชพระเจ้ากนิษกะ ตกราวปี ค.ศ. 152-153 ซึ่งเป็นต้นรัชกาลพระเจ้าหุวิษกะ บางแห่งว่านับใหม่ ก็เป็นปี ค.ศ. 180 ปลายรัชกาลพระเจ้าหุวิษกะ

————–

จารึกด้วยอักษรพราหมี แบบราชวงศ์กุษาณะ มีนักวิชาการอ่านจารึกแล้ว อ่านได้ต่างกันอยู่ในบางคำ อย่างน้อย 4 แบบ แต่ปรากฎคำสำคัญในจารึกที่เหมือนกันว่า

“ภควโต พุทฺธสฺย อมิตาภสฺย ปฺรติมา”

ตามการถอดความของ Schopen:1987 จารึกเนื้อหาเป็นคำถวายอุทิศพระปฏิมา พระอมิตาภพุทธเจ้า ของผู้มีนามว่า นาครักษิต ซึ่งอาจจะเป็นพ่อค้าหัวหน้ากองคาราวาน โดย นาครักษิต อ้างสายสาแหรกตระกูลว่า เขามีปู่ชื่อ สัตจกะ ซึ่งเป็น หัวหน้ากองคาราวาน มีตาชื่อ เศรษฐีพลกัตตะ มีบิดาชื่อ พุทธปาละ

————–

————–

ในตอนท้าย กล่าวคำอธิษฐานว่า อย่างคติในมหายานว่า ขอบูชาปวงพระพุทธเจ้าทุกพระองค์ ด้วยกุศลมูลที่ได้ทำ ขอบรรดาปวงสัตว์ทั้งหลาย จงบรรลุอนุตรพุทธชญาน (อย่างเดียวกันกับ อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ หรือญาณอันยิ่งสำหรับการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า)

หมายเหตุ : พระเจ้าหุวิษกะ (มหาราช เทวปุตฺร หุวิษฺก) ทรงเป็นพระโอรสในพระเจ้ากนิษกะมหาราช และสืบสันตติวงศ์จากพระบิดา เป็นพระจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิกุษาณะ เมื่อประมาณช่วง ปี ค.ศ. 150

————–

————–

ปรากฎหลักฐานว่าพระเจ้ากนิษกะนั้นทรงอุปถัมภ์พุทธศาสนาทั้งสองฝ่าย คือมหายานและสาวกยาน แต่ในกรณี พระเจ้าหุวิษกะ แม้จะดำเนินนโยบายเหมือนอย่างพระบิดา แต่ดูเหมือนทรงมีศรัทธาปสาทะและอุปถัมภ์ในมหายานมากกว่าสาวกยาน

————–